De Royal Society for the Encouragement of Arts, Manufactures and Commerce (kortweg RSA) is een eerbiedwaardig gezelschap dat zich sinds meer dan 250 jaar profileert als “a cradle of enlightenment thinking and a force for social progress”. Ik kan dat wel gaan vertalen, maar zo mooi als de RSA kan ik het nooit formuleren. De RSA stimuleert het publieke debat door vooraanstaande wetenschappers, politici en andere deskundigen lezingen te laten verzorgen over actuele onderwerpen. Een aantal van die lezingen wordt opgenomen en online gezet.
 |
| Oliver Burkeman |
Onlangs hield Oliver Burkeman voor de RSA een lezing met de intrigerende titel: “How to become slightly happier.” Niet happier dus, nee: slightly happier. Ik waardeer mensen die die zich bescheiden opstellen, dus ik besloot zijn lezing (een klein half uur) te bekijken. Burkeman is journalist bij The Guardian en hij is precies zoals je je een journalist van een Engelse kwaliteitskrant voorstelt. Hij is welbespraakt, spreekt prachtig Engels en is begiftigd met dat prachtige onderkoelde gevoel voor humor dat wij van ontwikkelde Britten verwachten.
Burkeman heeft in de Guardian een rubriek waarin hij wekelijks schrijft over sociale psychologie, de zelfhulpcultuur en de psychologie van het geluk. De RSA had hem gevraagd een lezing te houden over zijn onderzoek naar de geluksindustrie. Het lag dus voor de hand dat hij figuren als Stedman Graham (de gewezen partner van Oprah), Wayne W. Dyer en Rhonda Byrne (auteur van The Secret) genadeloos zou fileren. Dat deed hij ook wel, maar zijn verhaal was genuanceerder dan verwacht.
De zelfhulpliteratuur is overigens gevarieerder dan bovenstaand rijtje suggereert. Er zijn wel degelijk ook populaire boeken die gebaseerd zijn op serieus (cognitief-)psychologisch onderzoek. Burkeman ging in zijn lezing vooral in op het in de VS zo populaire genre dat algehele geluksbevordering belooft. (Het onderscheid tussen die twee categorieën had hij wel wat duidelijker mogen maken.) In al die literatuur onderscheidde hij twee soorten strategieën, die aanbevolen worden. De eerste luidt: verander je gedachten, verander je leven. Dit zijn de guru’s van het positieve denken. Ze roepen je op, jezelf de discipline aan te leren om uitsluitend helpende, positieve gedachten te koesteren. Net als de cognitieve psychologie benadrukken ze het belang van het denken. Alleen wordt in veel zelfhulpboeken positief denken gepresenteerd als universele waarheid en als een soort Haarlemmer wonderolie. Het gevaar van deze benadering, aldus Burkeman: als je het te hard probeert ben je voortdurend bezig jezelf te monitoren: voel ik me wel goed?
Een veel gehanteerd middel zijn affirmaties: uitspraken waarmee je jezelf bevestigt: ik ben de moeite waard / interessant / slim. Het nadeel van affirmaties is echter dat je geest tegenwerpingen gaat formuleren. Daardoor werken ze niet of zelfs contraproductief. Een tweede gevaar: als je helemaal zelf verantwoordelijk bent voor je geluk en je omstandigheden, dan zul je wel iets verkeerd hebben gedaan als je arm bent, of slachtoffer van een misdrijf. “You’re broke, because you want to be”. Wel levert deze traditie soms mooie titels op. Burkeman noemde The complete idiot’s guide to enhancing self-esteem.
De tweede stroming in de zelfhulpliteratuur gaat uit van een strategie die samen te vatten is als: “Transform your life completely, right here, right now”. De auteurs van dit type boeken gaat uit van een sneeuwbaleffect: als je een aspect van je leven verandert, verandert de rest mee. We weten dat de geest niet zo werkt. Maar mensen vinden het een aantrekkelijk idee, dat je door een factor te veranderen je hele leven kunt omgooien.
Tijdens zijn zoektocht ontdekte Burkeman dat alles wat wel werkt juist tegengesteld is aan deze twee principes:
- mindfulness leert je je gedachten juist los te laten in plaats van ze te veranderen
- er is veel onderzoekt dat aantoont dat dingen opschrijven, niet om ze te veranderen, maar om ze los te laten, werkt
- openstaan voor nieuwe ervaringen, “actively cultivating randomness” (dat wil zeggen openstaan voor verrassingen in het leven) leidt tot groter welbevinden. Er is een sterke correlatie tussen het vermogen om ontzag (“awe”) te voelen en het leiden van een bevredigend leven
- kleine doelen stellen i.p.v. grote als “gelukkiger worden” helpt ook. Doelen die zo belachelijk klein zijn dat je brein vergeet om bezwaren te bedenken. Bijvoorbeeld elke dag een stevige wandeling van 30 seconden. Of als je tegen een moeilijke klus aanhikt, je voornemen om eerst eens met 2 minuten te beginnen. Juist omdat het maar een grap is, is het gemakkelijk om er mee te beginnen. En wie weet wat er dan van komt; misschien ga je wel door. Om die reden, bekende Burkeman, had hij altijd een kookwekker bij zich.
- voor perfectionisten beveelt David Burns, hoogleraar aan de Stanford University, aan om een dag lang “gemiddeld” te zijn en op 60% van je vermogens te functioneren. Het resultaat is waarschijnlijk meer en beter dan wat er normaliter uit je handen komt.
Er is, aldus Burkeman, iets fundamenteel mis met de focus van de zelfhulpbeweging op het zelf. Wat ons juist werkelijk gelukkig maakt zijn situaties waarin we het zelf transcenderen of tenminste vergeten: liefde, kinderen opvoeden, anderen helpen, opgaan in het genieten van kunst.
Heeft het lezen van al die zelfhulpboeken geholpen? “Slightly”. Zelfhulpboeken kunnen tot op zekere hoogte nuttig zijn als we ze zien als niet meer dan een gereedschapkist van trucs en technieken die mogelijk nuttig kunnen zijn. Het heeft een aantal tips en trucs opgeleverd die echter erg banaal, Oprah-esk zijn, zoals het bijhouden van een gratitude diary, een dagboek waarin je elke dag minstens een iets noteert waarvoor je dankbaar bent. Dat helpt om uit de hedonistische tredmolen te stappen, waarin iedere nieuwe aankoop, ieder consumptiegoed na korte tijd gaat wennen en de behoefte aan weer iets nieuws oproept. Het bijhouden van zo’n dankbaarheidsdagboek blijkt effecten te hebben die door wetenschappelijk onderzoek bevestigd worden.
Al met al was Burkeman aan het eind van zijn zoektocht minder negatief over de zelfhulpbeweging dan hij van tevoren gedacht had. De zelfhulpcultuur kent extremen maar vervult een functie die in onze samenleving verder nauwelijks nog ingevuld wordt. Ze vraagt (en geeft antwoorden) die te maken hebben met hoe een goed mens te zijn. En ze geeft (soms) gereedschappen die helpen om – slightly - gelukkiger te worden.
Kijk hieronder naar de lezing van Burkeman.
Oliver Burkeman houdt een blog bij. Die is te vinden op: http://www.oliverburkeman.com/
http://www.goodadvicebooks.nl/index.html bevat een uitgebreid - zij het niet al te kritsch - overzicht van zelfhulpliteratuur
Martin Seligman is de grondlegger van de positieve psychologie, de stroming in de psychologie die op een wetenschappelijk onderbouwde manier een bedrage aan de bevordering van geluk wil leveren.. Zijn website heet Authentic Happiness
Geen opmerkingen:
Een reactie posten