Der kalte Himmel - prachtige film over autisme in de jaren zestig

Wat worden er de laatste jaren toch een prachtige films gemaakt in Duitsland! Ik denk alleen maar aan Gegen die Wand, Das Leben der Anderen en Das weisse Band, maar er zijn er nog veel meer.

Ook social workers hebben wel eens ontspanning nodig, zelfs als ze zichzelf het predicaat daily toedichten en daarom zat ik gisteren aan de keukentafel via de Duitse Uitzending Gemist (die daar ARD Mediathek heet) te kijken naar Der kalte Himmel; een glas Auchentoshan binnen handbereik. Mrs. Daily zat op de bank naar Millenium te kijken. Die Welt in Ordnung.

Der kalte Himmel is een televisiefilm in twee delen die speelt in het Duitsland van de jaren zestig. Marie woont met haar man Paul en hun drie kinderen op een boerderij in Beieren. Twee dingen baren haar zorgen: de ambities van Paul, die zich dieper in de schulden steekt dan haar lief is, en het vreemde gedrag van haar jongste zoon Felix. Als Felix naar de basisschool gaat wordt zijn gedrag alleen maar erger. Als kijker weten we dat Felix autistisch is, maar in de jaren zestig werd die diagnose niet zo maar gesteld. In het dorp vinden ze dat het aan de opvoeding ligt en dat Felix een “Tracht Prügel” (daar is ongetwijfeld ook een Beierse term voor, maar die ken ik niet) nodig heeft. De professoren uit München bij wie Marie in eerste instantie hulp zoekt menen een geval van “prepuberale schizofrenie” te zien. De hoofdonderwijzer vindt dat Felix op de Hilfsschule thuis hoort, maar Marie wil daar niets van weten. Haar zoon is niet achterlijk, daar is ze van overtuigd.

Haar ontmoeting met de geëmancipeerde Alex uit Berlijn geeft haar de moed om de autoriteiten in haar omgeving (pastoor, schoolhoofd en later ook de professoren in München) te weerstaan en net zo lang door te gaan tot ze de juiste hulp heeft gevonden.

De film maakte om meerdere redenen indruk op mij. Allereerst zijn daar de acteerprestaties van vooral Marie en Felix. En ook vader, die zijn vrouw niet begrijpt en die zich vooral afvraagt hoe hij zijn bedrijf draaiende moet houden, blijft iemand in wie je je kunt verplaatsten. Je ziet hoe hij klem zit. Daarnaast is de film prachtig vormgegeven. Er zijn prachtige beelden van het winterse Beieren en van het Berlijn van de jaren zestig.

Voor mij was bovendien het leven op de boerderij en in een kleine dorpsgemeenschap, waar iedereen elkaar kent, zeer herkenbaar. Paul op gesprek bij de directeur van de plaatselijke Raiffeisenbank omdat hij een lening nodig heeft om het hoofd boven water te houden. De directeur die je goed kent, maar die je morgen in de kerk of op het voetbalveld ook weer tegenkomt. Die waarschijnlijk ’s avonds tegen zijn vrouw zegt: “Je raadt nooit wie er vandaag voor een lening kwam”. Bij mij in het dorp hadden we een Boerenleenbank. Die fuseerde later met de Raiffeisenbank tot de Rabobank.

En dan die pastoor die denkt dat hij Felix met een duiveluitdrijving kan genezen. Wij hadden ook een pastoor, maar die deed weer andere vreemde dingen.

Zelfs de Ford Taunus was van hetzelfde model (17M) als die van mijn vader. Alleen had die van ons een wit dak. In zo’n omgeving vraagt het moed om tegen de stroom in te gaan. Moed die Marie meer heeft dan Paul.

De film laat bijzonder mooi zien wat het hebben van een kind met een beperking doet met een gezin. Daarnaast geeft hij een mooi tijdsbeeld van zoals dat in een recensie genoemd wordt “Deutschland im Umbruch”. Marie leeft nog in een zeer traditionele gemeenschap maar in de grote stad woeden de studentenprotesten en de hippiebeweging. Marie ziet alles aan met verbazing maar ook met tolerantie en emancipeert zo op haar eigen manier.

De film duurt twee keer over anderhalf uur maar is zeer de moeite waard. Mijn enige probleem ermee was – in het begin – het Beiers. Maar ook dat ging ik gaandeweg beter verstaan. En als je eens een keer een zin niet meekrijgt is dat ook geen ramp.

Het enige punt van kritiek kan zijn dat de ontdekking van Felix' genialiteit wordt gepresenteerd als de doorbraak in de diagnostiek. Daarmee wordt het beeld dat in Rain Man geschetst wordt van de autist als genie bevestigd. Dat terwijl er veel meer mensen met autisme of het syndroom van Asperger zijn die normaal of zelfs benedengemiddeld begaafd zijn. Je vraagt je dan ook af hoe het Felix zou zijn vergaand als hij niet zo'n speciale gave had gehad.

Beide delen zijn nog op de website van de ARD te bekijken (voor deel 2 moet je in het menu aan de rechterkant even omlaag scrollen).

Op Social Care TV een kort filmpje dat het beeld van de geniale autist relativeert

Van harte aanbevolen!