Na 27 jaar erkenning voor maatschappelijk werker Spijkers

Wat zou jij doen als je werkgever iets van je zou vragen wat je absoluut niet zou kunnen verenigen met de centrale waarde van je beroep: mensen tot hun recht laten komen? En hoe ver zou je gaan? Zou je bereid zijn je baan op het spel te zetten? Hypothetische vragen? Niet voor Fred Spijkers, net als Irena Sendler een held van het maatschappelijk werk.

Het verhaal begint in 1984, als de militair Rob Ovaa, vader van twee kinderen, verongelukt doordat een oefenlandmijn onverwachts explodeert. Fred Spijkers, bedrijfsmaatschappelijk werker van Defensie, wordt naar de echtgenote gestuurd om haar vertellen dat haar man door eigen onvoorzichtigheid is overleden. Maar Spijkers vermoedt dat de AP-23 een mankement heeft en structureel onveilig is. Er zijn namelijk al eerder doden gevallen. Vanaf die dag zijn Spijkers en Marjolein Ovaa bondgenoten tegen Defensie, dat alles doet om de zaak in de doofpot te houden. Spijkers gaat zelf op onderzoek uit en ontdekt dat al sinds 1970 bekend is dat de mijnen niet deugen. Uiteindelijk blijken er acht doden te zijn gevallen door de mijn.

Zijn chef is niet gediend van zijn optreden. Hij schakelt de inlichtingendienst in om een onderzoek uit te voeren naar Spijkers. Dat levert op dat Spijkers “politiek crimineel” is. Dat is in 1986. Een jaar later wordt hij onderzocht door een psychiater, die hem als paranoïde en schizofreen diagnosticeert. Hij komt in de WAO terecht. Later wordt deze episode onderzocht door de Geneva Initiative on Psychiatry , een internationaal werkende organisatie die politiek misbruik van de psychiatrie bestrijdt. Deze organisatie onderzoekt in 1993 of Defensie heeft geprobeerd om de klokkenluider ten onrechte te “psychiatriseren”. Het oordeel is keihard. De overheid heeft om politieke redenen geprobeerd om Spijkers tot psychiatrisch patiënt te verklaren. Er is geknoeid met dossiers van de Rijks Bedrijfsgezondheids- en Bedrijfsveiligheidsdienst, een afdeling van het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Rapportages van deskundigen zijn herschreven, waardoor Spijkers als psychiatrisch patiënt te boek staat.



Fred Spijkers in een aflevering van het TV-programma
Dossier Weerwerk in 1999



In een lijdensweg van meer dan 20 jaar probeert Spijkers via de rechter zijn ontslag ongedaan te maken. Aanvankelijk zonder succes. In 1997 nog oordeelt de Centrale Raad van Beroep dat het ontslag terecht is en geen relatie heeft met de zaak van de landmijnen. Spijkers heeft de verstoorde verhoudingen – en dus het ontslag – aan zichzelf te wijten. Een jaar later blijkt echter dat de rechter een oud-ambtenaar is die mogelijk zelf bij het ontslag betrokken was en de zaak dus nooit had mogen doen.

Op verzoek van de Tweede Kamer doet de Nationale Ombudsman onderzoek naar de ongevallen van met de AP-23. In zijn conclusie noemt hij het gedrag van het ministerie "onthutsend". Over de zaak Spijkers zelf mag de Ombudsman zich op grond van zijn statuten niet uitlaten. De zaak is immers onder de rechter geweest en afgehandeld. De Kamer ziet echter dat de weduwe Ovaa en Spijkers ernstig beschadigd zijn door Defensie. Op aandrang van de Kamer komt er een onderzoek van KPMG met een advies over hoe de zaak op te lossen. Defensie zegt toe het advies als bindend te zullen accepteren. Staatssecretaris Van Hoof houdt woord en aanvaardt het advies onverkort, wanneer het is gearriveerd. Hij biedt Spijkers namens het Ministerie excuses aan voor het begane onrecht. Op zijn eigen briefpapier erkent hij dat Defensie Spijkers ernstig misleid heeft. Het stuk heeft echter nog  de status van concept. Na de verkiezingen lapt de nieuwe staatssecretaris, Van der Knaap, de toezeggingen  aan zijn laars en wijst hij het bereikte akkoord af.

En zo gaat het maar door, tot eind 2002 de staatssecretaris, onder druk van de Kamer, alsnog akkoord gaat en een zogeheten “vaststellingsovereenkomst” tekent. Hij belooft ‘administratieve rectificatie’ aan Spijkers. In het contract erkent de Staat dat Spijkers bewust is ‘misleid’ en ‘onzorgvuldig’ en ‘onheus’ is bejegend. Spijkers krijgt een koninklijke onderscheiding en een schadevergoeding van 1,6 miljoen. Dat lijkt veel, maar je moet daarbij wel bedenken dat zijn WAO-uitkering teruggevorderd is omdat het ABP zich opgelicht voelde door Defensie (Spijkers was immers helemaal niet arbeidsongeschikt) en dat Spijkers in al die jaren geen pensioen heeft kunnen opbouwen.

Spijkers procedeerde verder om ook het vonnis uit 1997 teruggedraaid te krijgen en dat is nu gelukt. De Centrale Raad van Beroep geeft deze keer aan dat de verstoorde verhoudingen vooral aan de Minister van Defensie te wijten waren en dat er wel degelijk een verband was tussen het ontslag en de affaire met de landmijn. Een belangrijke basis voor deze herziening vormden oude archiefstukken die Spijkers in 2009 gevonden had en die aantoonden dat Defensie op een aantal punten had gelogen.

Met dit vonnis zegt de Centrale Raad in feite dat Spijkers beroepsethisch juist heeft gehandeld. Artikel 23 van de beroepscode zegt namelijk dat de maatschappelijk werker de uitvoering van van de doelstelling van zijn organisatie moet toetsen aan de voorwaarden voor een goede beroepsuitoefening. En het is duidelijk dat met de opdracht om te liegen tegen de weduwe Ovaa  artikel 1 in het gedrang kwam: “De maatschappelijk werker bevordert het tot zijn recht komen van de cliënt in wisselwerking met zijn omgeving”.  De toelichting bij artikel 23 geeft uitdrukkelijk aan dat maatschappelijk werkers daarbij een zekere mate van professionele autonomie nodig hebben.

In zijn bijdrage op Casusconsult wijst Jaap Buitink er dan ook op dat de betekenis van dit vonnis verder reikt dan alleen de zaak Spijkers. Hij geeft het voorbeeld van een werkgever die als beleid heeft dat de hulpverlening wordt afgesloten als een cliënt twee keer niet is komen opdagen. Maar wat als dat wegblijven het gevolg is van huiselijk geweld?  Social workers hebben professionele ruimte nodig om in zo’n geval hun eigen beslissing te nemen, al moeten ze wel bereid zijn daar verantwoording over af te leggen.

Des te vreemder dat de beroepsvereniging, de NVMW, zich in deze kwestie zo afzijdig heeft gehouden. De zaak is vooral op gang gehouden door de pers en, in een later stadium, door de FNV. Misschien is dit een mooi moment om die vergissing, voor zover mogelijk, alsnog recht te zetten. De Canon Sociaal Werk heeft dat in ieder geval al gedaan met een heel mooi en uitgebreid lemma over Fred Spijkers.

Verder lezen:
artikel (NRC) over een wetenschappelijk onderzoek uit 2008 naar de affaire Spijkers
artikel uit "Binnenlands Bestuur"(2009)
dossier Spijkers van het Katholiek Nieuwsblad

Kijken
Klokkenluiders in de kou; aflevering van Zembla uit 2008 met onder andere aandacht voor Spijkers
item NOS-journaal 28-12-2010 over de zaak Spijkers


Update d.d. 24 februari. Het tijdschrift PSY publiceert in de digitale nieuwsbrief een interview met Spijkers met daarin links naar allerlei originele documenten. Onthutsend! http://www.psy.nl/meer-nieuws/nieuwsbericht/article/fred-spijkers-ineens-zat-ik-in-de-afdeling-mattaklap/