Worstelen met autisme: Jeroen, Jeroen.

Al een week had ik me voorgenomen om de documentaire Jeroen Jeroen te bekijken. Gisteren kwam het er dan eindelijk van en hij maakte indruk. Jeroen Jeroen is een documentaire die je onvermijdelijk aan het denken zet over de vraag of je zelf met deze jongen zou kunnen werken. Mijn eigen antwoord is een ondubbelzinnig nee.  Ik ben bang dat ik binnen een dag mijn zelfbeheersing zou verliezen en misschien zelfs wel mijn handen zou laten wapperen.

En dat terwijl de documentaire zo onschuldig begint. Jeroen is een graatmagere slungel van vijftien met de verstandelijke vermogens van een vierjarige. Behalve dat hij een verstandelijke beperking heeft is hij ook autistisch. Hij woont bij zijn moeder en gaat overdag naar een opvang, de Klimop in Kampen. In het begin zien we hoe hij ingespannen bezig is een grote blauwe bal in een boom te gooien zodat hij tussen de takken vast blijft zitten. Als dat eindelijk gelukt is is hij intens tevreden. Even later komt zijn begeleider Kevin naar buiten. Hij springt over een hek, klimt in de boom en haalt de bal eruit, vermoedelijk voor de zoveelste keer. Zijn humeur lijdt er echter  niet onder. Kevin is een begeleider, zo lijkt het, met een onverwoestbaar humeur, die steeds weer plezier lijkt te halen uit zijn contact met Jeroen.

De documentaire volgt 24 uur uit het leven van Jeroen. Dat gebeurt op een heel aparte manier. De cameraman staat bijna op de hakken van Jeroen en vooral Kevin, waardoor je het gevoel krijgt dat je er zelf bij bent. Dat maakt dat je je ook voortdurend afvraagt: hoe zou ik hierop reageren en hoe zou ik me hierbij voelen? Alles wordt zonder verdere opsmuk getoond: geen commentaar, geen toelichting, geen muziek. Dat heeft als nadeel dat je je afvraagt wat het behandelbeleid is en wat men probeert te bereiken met Jeroen. Maar het voordeel is, zoals gezegd, dat de beelden direct bij je binnenkomen.

Uiteindelijk zien we hoe zelfs het roestvrijstalen humeur van Kevin dof begint te worden onder de treiterijtjes van Jeroen die voortdurend de grenzen opzoekt. Het zal je ook maar gebeuren dat een bewoner achtereenvolgens je mok tegen je tanden slaat, net op het moment dat je een slok koffie wilt nemen, tegen je teennagel schopt waardoor die omhoog dubbelklapt en daarna nog eens tegen je schenen schopt.

De film laat ook goed zien hoe lichamelijk het vak van groepsleider bij deze kinderen is. Als Kevin met Jeroen van het ene gebouw naar het andere loopt, houdt hij voortdurend zijn hand vast. Er wordt gestoeid, geschopt en geslagen. En dan heb ik het nog niet over zaken als toiletbezoek, die niet in beeld komen, maar waar Jeroen vast ook bij geholpen moet worden. Ik vroeg me na het zien van de beelden af of wij onze SPH-studenten daar wel genoeg op voorbereiden.  Ik vroeg me ook af of Kevin nu een hbo-er of een mbo-er is. Je ziet dat in dit soort banen steeds meer mbo-opgeleiden worden ingezet. Maar het werken met Jeroen vraagt toch ook wel een zekere reflexiviteit, het vermogen om ook over je eigen rol na te denken. Met alleen maar straffen – heel verleidelijk bij een jongen als Jeroen – red je het niet. Aan de andere kant: hoe Kevin met Jeroen omgaat, dat vraagt om een houding die je je met alleen een opleiding niet eigen kunt maken. Persoonlijke eigenschappen en het vermogen om echt contact te kunnen en durven maken lijken me op zijn minst even belangrijk als theoretische en methodische kennis.

Schrijnend vond ik de ochtendscène bij Jeroen thuis. Minutenlang worden moeder en Jeroen getoond, zonder dat er in de beelden geknipt is. Moeder die duidelijk veel van haar kind houdt en met engelengeduld reageert op zijn ontregelende gedrag, maar die op een gegeven moment ook niet meer weet wat ze nu moet doen. Uit arren moede loopt ze maar een aantal keren naar het raam om te kijken of het busje nog niet komt.

Dodelijk vermoeiend lijkt het me, want moeder moet continu op haar qui vive blijven voor de uitbarstingen van Jeroen. Als ze even niet oplet  heeft ze zo een schoen tegen haar hoofd – met de voet er nog in, wel te verstaan. 

De documentaire is een eerbetoon aan de mensen die met kinderen als Jeroen werken. Buitengewoon moeilijke maar ook uitdagende kinderen voor wie de brede, nabije generalist bij lange na niet toereikend is. Maar ook de filmmakers verdienen  veel lof. Ze hebben zich blijkbaar zo vertrouwd weten te maken op de groep dat geen enkele bewoner en geen enkel personeelslid nog reageert op de camera. Ook de (verstandelijk beperkte) bewoners zien de camera helemaal niet meer staan, zo lijkt het wel.

Bekijk hieronder de documentaire:

Op de site van het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie vind je informatie over autisme spectrum stoornissen en de behandeling. Een erg goede site is ook die van de vereniging Participate!, met veel videomateriaal en praktische informatie voor ouders en familieleden.