Straf of zorg of herstel?



Bron: http://www.flickr.com/photos/publik15/3967318488/

In de weekendbijlage van Trouw stond onlangs een interessant artikel van Rinus Otte onder de titel “Eerherstel voor de cel”.  Het artikel is een bewerking van de lezing die hij op 28 november jl. hield op het congres Verslaving en TBS. De tekst ervan is hier te lezen. De hoogleraar rechtspleging in Groningen en senior raadsheer bij het Gerechtshof te Arnhem  neemt stelling tegen de opvatting van veel psychologen en psychiaters dat een verslaafde crimineel geen keuze heeft en daarom behandeld moet worden in plaats van gestraft. Veel gedragsdeskundigen, zegt hij, hebben een overdreven rooskleurig beeld van de veranderbaarheid van mensen. Schaarse zorgmiddelen worden zo aangewend om verslaafden over een lat te laten springen die bij voorbaat veel te hoog ligt. Accepteer dat je niet iedereen kunt helpen en respecteer de onvolmaaktheid van het leven.  De consequentie is dat we accepteren dat we meer zwervers op straat zullen zien en dat het strafrecht vaker als laatste vangnet zal fungeren.  Ons zorgsysteem is immers financieel niet meer vol te houden.

Bron: http://www.flickr.com/photos/crashtestaddict/4279003745/

Ik kan me vinden in Otte’s pleidooi om verslaafden niet te ontslaan van hun verantwoordelijkheid en sociale problemen niet te snel te medicaliseren.  Dat betekent  echter niet dat we ze dan maar moeten loslaten tot ze vroeg of laat tegen de strafrechtelijke lamp lopen. Otte’s betoog past in een trend om de verzorgingsstaat als achterhaald en onhoudbaar te debunken. Engeland en de VS worden daarin vaak als gidslanden voorgesteld.

Het is zeker waar dat de verzorgingsstaat mensen lui heeft gemaakt en uitgenodigd heeft tot misbruik. Margot Trappenburg herinnerde onlangs echter nog eens aan Abram de Swaan, volgens wie de verzorgingsstaat er net zo goed is (was?) voor de sterke, hardwerkende belastingbetaler (voor de volledige tekst van De Swaans klassieker "Zorg en de staat", klik hier.) Die zal vaker en heftiger geconfronteerd worden met de ellende van anderen. En met criminaliteit, want Engeland en de VS zijn bepaald niet veiliger dan Nederland.

We moeten niet de illusie hebben dat we iedere verslaafde -kunnen omvormen tot productieve modelburger. We moeten echter ook niet doorschieten naar het andere uiterste. Onze relatief veilige samenleving, die permanent in de geluks-toptienvan de wereld staat, is mede te danken aan de verzorgingsstaat; die  - in de woorden van Trappenburg -  “oude liefde die te weinig is gekoesterd en te weinig waardering heeft gekregen”.

In zijn algemeenheid is er trouwens al jaren een tendens merkbaar om de vergeldingsfunctie van ons strafrechtsysteem weer meer te benadrukken. Een mooi (nou ja, dat hangt af van je standpunt) voorbeeld daarvan vormt het Burgercomité tegen onrecht. Bij zo'n naam krijg ik meteen al de kriebels: alsof mensen die het niet met hun eens zijn voor onrecht zouden zijn. Mensen hebben nogal eens de neiging om alles waar ze het niet mee eens zijn als onrecht te beschouwen.

Dit burgercomité zegt de belangen van slachtoffers en nabestaanden te vertegenwoordigen tegenover de politiek, de overheid en de media. Met een aantal van hun doelstellingen kun je het moeilijk oneens zijn. Zo pleiten ze ervoor dat het voorstel voor het bieden van smartengeld nu eindelijk, na ruim 6 jaar, eens door de Kamer komt. Maar daarnaast vinden ze dat er minder geld besteed moet worden aan daders en dat het vrijgekomen geld ten goede zou moeten komen aan slachtoffers. Ze vinden het maar onzin dat een gevangene een opleiding kan volgen en een reïntegratietraject aangeboden krijgt. Met dat reïntegreren valt het overigens in de praktijk nog wel tegen (of mee, als je een aanhanger bent van Eerdmans c.s.). Ik kan me nog herinneren hoe ik als schuldhulpverlener mensen begeleidde die in de problemen raakten nadat ze zonder enige vorm van begeleiding uit de gevangenis waren gekomen. Zelfs de huur van hun flatje was niet opgezegd toen ze vastgezet werden. Belangrijker lijkt mij echter dat het ook in het belang van slachtoffers is dat een dader na zijn vrijlating mogelijkheden aangereikt krijgt om buiten de criminaliteit te blijven. Dat dat lang niet altijd lukt, zoals Otte terecht stelt, wil niet zeggen dat je de samenleving veiliger maakt door maar zo streng mogelijk te straffen en het daarbij te laten. Zoals gezegd: samenlevingen waar dat wel gebeurt zijn echt niet veiliger dan de onze. Bovendien, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek, zijn de straffen in Nederland, Europees gezien, al relatief hoog.

Gisteravond gingen de mensen van het Burgercomité in debat met onder meer rechtbankverslaggever Chris Klomp. Kijk en bepaal zelf je mening

 

In het programma komt mooi naar voren hoe lang niet alle slachtoffers uit zijn op vergelding. Het lijkt erop alsof wat voor de een werkt, niet hoeft te werken voor de ander.

Een heel andere invalshoek kiest de Stichting Restaurative Justice. Deze stichting vindt ook dat criminelen aangesproken moeten worden op hun verantwoordelijkheid, maar komt tot heel andere conclusies dan het burgercomité. Een misdaad leidt niet alleen tot schade, maar ontwricht ook de verhaoudingen tussen mensen. Slachtoffer worden tast vaak je gevoel van basiszekerheid aan. Denk maar aan mensen die slachtoffer zijn van een inbraak. Vaak vinden ze de materiële schade nog niet het ergste, maar het idee dat iemand in hun huis geweest is en aan hun spullen gezeten heeft. In restaurative justice (herstelrecht) komen daders en slachtoffers en eventueel andere betrokkenen bij elkaar om uit te maken hoe de geleden schade hersteld kan worden. Uitgangspunt is dat de dader verantwoordelijkheid neemt voor zijn handelen.

In de documentaire Omar's schuld die in oktober 2012 werd uitgezonden gaat het niet om een misdrijf, maar om een aanleiding. De documentaire, door het slachtoffer gemaakt, laat mooi zien hoe de hoofdpersoon eerst vol wrok zit en vast blijft zitten in het verleden, maar hoe hij, door met de bestuurder van de auto die hem heeft aangereden in gesprek te gaan, anders tegen het ongeluk aan gaat kijken en het verleden los kan laten. De Raad voor de Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming adviseerde in 2011 dan ook positief over deze vorm van afdoening. De documentaire is hieronder te bekijken. Zeer de moeite waard!



Zoals gezegd: niet voor alle slachtoffers zal dit een haalbare kaart zijn. Uiteraard bepaalt het slachtoffer altijd of herstelrecht toegepast kan worden. Maar door er - bijvoorbeeld als bemiddelaar -  anderen bij te betrekken uit het netwerk van het slachtoffer of de dader kan het voor slachtoffers wel gemakkelijker gemaakt worden om mee te werken aan herstelrecht. Dat wil niet zeggen dat je "soft on criminals" hoeft te zijn: herstelrecht kan een flinke schadevergoeding (financieel of anders) inhouden en kan zelfs na afloop van een reguliere gevangenisstraf nog ingezet worden.


Bron: Nieuwsbrief InZicht http://bit.ly/148flhg

 

Herstelrecht is hot. Dat blijkt ook wel uit het feit dat het jaarlijkse symposium van Slachtofferhulp Nederland ook helemaal in het teken van herstelrecht stond. Een uitgebreid verslag van alle lezingen en workshops, met links naar verdere informatie, vind je hier.